Vites kutularıyla birlikte dişli çark düzeneklerinin paralel dişli dizilerinin bir elemanı olan redüktör, yapısal bakımdan gövde içine yerleştirilmiş dişli çarklar, miller, yataklar vb. gibi parçalardan oluşan sistemlerden oluşuyor. Redüktörün akademik olarak tanımı ise elektrik motorlarının yüksek dönüş hızlarını makineler için gerekli olan dönüş hızlarına düşürmek için tasarlanan kapalı dişli düzeneklerdir.
Tarih Boyunca Dişliler
Dişli çarklardan oluşan güç ve hareket aktaran makine elemanlarıdır. Tarih boyunca mühendislerin, bilim adamlarının üzerinde sürekli uğraştığı mükemmel tasarımlardır. 3000 yıl öncesine kadar dişli çark düzenlerinden yararlanıldığı bazı arkeolojik kalıntı ve varsayımlarından anlaşılıyor. Bu tarihlerde daha çok büyük taş blokların taşınmasında manivela ve eğik düzlem düzenleri kullanılmaktaydı. Dişli çark yöntemi de bu düzenlerle beraber kullanılmış, daha sonraları tahtadan yapılmış bu düzenler hareket ve yük iletiminde kullanılmış. Bu düzenlerde bir dişli profili yoktu. Ancak çarklar üzerindeki girinti ve çıkıntıların birbirlerini öteleme ile etkiledikleri gözlenmiştir. Yine de geometrik bir büyüklük olarak çevre taksimatı yani dişler arasındaki mesafe, hatveyi zorunlu olarak görebiliriz. Bu tip düzenleri bugün dahi Anadolu’nun çeşitli yörelerinde görmek mümkündür. Klasik çağ Avrupa’sında ‘Galili Galileo’nun ve Hint, Arap yarımadalarında özellikle hareket için kullanılmış dişli çark düzenlerinde artık bir teknoloji görülebilir.
Hareket İletiminde Metal Dişlilere Geçiş ve Redüktörler
Metal dişlilere geçiş 19.yüzyıl sanayi devrimi ile oldu. Metalurji ve mekanikteki ilerlemeler sayesinde yepyeni malzemelerle üretilen dişliler, günümüzde endüstrinin vazgeçilmez bir parçası oldu. Daha sonraki sanayileşme hareketlerinde, ilk maden ocaklarında geniş çapta kullanım alanı bulmuş ve sanayinin başlangıcı sayılabilecek buhar kuvvetinin makineye uygulanması ile gerçek teknolojisini bularak, hemen hemen yaşantımızın bir parçası olarak en geniş anlamda günümüze kadar gelmiştir. Dişli hareket demektir ve o olmasaydı bir çok hareket dururdu. Redüktör farklı güç ve hız iletiminde kullanılan dişlilerden oluşan bir sistem olarak geliştirildi. Ve makina imalatının vazgeçilmez bir elemanı oldu.
Dişli Çark Sistemlerinin Amaçları
Daha önce de değindiğimiz gibi redüktör de bir dişli çark sistemidir. Bu yüzden de kullanım amaçları aynıdır. Bu amaçları aşağıdaki gibi sıralayabiliriz.
1. Çeşitli konumlarda bulunan miller arasında devinim ve güç iletmek,
2. Çeşitli dönme yönleri elde etmek,
3. Küçük bir hacimde büyük bir çevrim oranı elde etmek,
4. İki döndürülen elemandan oluşan sistemlerde bu iki eleman arasında devinim bakımından bağımsızlık sağlamak.
Redüktörlerde Önemli Değişkenler
Tüm dişli düzeneklerinde olduğu gibi redüktörlerde de çevrim oranı ile beraber dönme yönü de önemlidir. Bu bakımdan döndüren ve döndürülen elemanların dönme yönleri birbirine göre ters olduğu durumda (-) işareti, aynı yönde olduğu durumda (+) işareti ile gösterilir.
Redüktörlerde sistemi oluşturan herhangi bir dişlinin diş sayısı çevrim oranını etkiler. Bu kural tüm paralel dişli dizileri için geçerlidir. İki dişliden oluşan bir düzenek birey olarak kabul edilirse, redüktörü oluşturan düzeneklerin sayısı, hızın kaç kez değiştiğini yani redüktörün kademelerini gösterir.
Redüktörler giriş devrini düşürürken, giriş torkunu arttırmaktadırlar.
Redüktör Türleri
Günümüzde redüktörler çeşitli firmalar tarafından standart boyutlarda üretilerek piyasaya sürülmektedir. Redüktör tiplerinin seçiminde çevrim oranı, verim, boyut ve ağırlık gibi faktörleri gözönünde tutmak gerekir. Redüktörlerin sınıflandırılması ise aşağıdaki gibi yapılır;
1) Aşama sayısına göre; 1,2 ve daha fazla kademeli redüktörler,
2) Kullanılan dişli çeşidine göre ; konik dişlili, silindirik dişlili, sonsuz vida düzenekli veya birden fazla çeşidin bir arada kullanıldığı redüktörler.